Let op: bij deze sets worden beperkte algemene instructies geleverd met aanzichten en overzichten per mogelijke versie. Wij gaan er vanuit dat indien u interesse heeft in een set, u enige ervaring heeft met onze bouwsets. Ze zijn daarom niet geschikt voor beginners, enige "zelfredzaamheid" is nodig.

Handleiding set HSM 02 en HSM 02, tekst, opschriften
Handleiding set HSM 01 en HSM 02, aanzichten en nummerseries

Omdat deze rijtuigen in de loop der tijd soms flink zijn verbouwd is het afzonderlijk van iedere serie soms wat lastig. Zowel het schrijven als lezen is daardoor niet eenvoudig.
Deze rijtuigsets kunt u in hun geheel inzetten of combineren met onze andere HSM rijtuigen en bijpassende bagagewagens.

Inhoud set HSM-01, periode 1870-1880:

Deze set bevat de hieronder afgebeelde 6 messing rijtuigen. Op het rijtuig met schroefrem na zijn alle rijtuigen nog onberemd. De luchtrem werd tussen 1883 en 1885 aangebracht. De trein beeld een "lange sneltrein" uit zoals deze tussen de grote steden liepen. U kunt hierbij het B4 rijtuig van een postcoupe voorzien.
Meestal liep aan zowel de voor- als achterzijde een bagagewagen waarvoor art. M-252 geschikt is, bij slechts enkele treinen liep maar één bagagewagen.

Inhoud set HSM-02, periode 1885-1910:

Deze set bevat de hieronder afgebeelde 6 messing rijtuigen. In deze periode waren diverse rijtuigen van nieuwe bakken (opbouw) voorzien of omgebouwd tot 3e klasse rijtuigen. Alle hebben inmiddels gasverlichting en Westinghouse remwerk gekregen op de kortgekoppelde B53-55 na, die bleven altijd verstoken van remwerk.

Deze set bevat 1 A rijtuig, 1 stel kortgekoppelde B rijtuigen en twee 3e klasse rijtuigen.
De samenstelling is gebaseerd op de "3e Heldersche trein" in de voorschriften voor treinsamenstellingen van de HSM uit 1887. Deze liep 1x per dag als trein 106.
Aan zowel de voor- als achterzijde liep een bagagewagen waarvoor art. M-252 en M-221 geschikt zijn.
De samenstelling van resterende vier treinen met de laatste A- en B-rijtuigen was in de drie andere gevallen steeds een A en een B rijtuig met twee C rijtuigen (C4 of C5). In alle andere treinen liepen toen AB met C rijtuigen, geen losse A of B's.

Rond 1890 waren de laatste A-rijtuigen gedeklasseerd tot B-rijtuigen en ook de gekoppelde B3 rijtuigen werden niet meer ingezet in de reguliere treinstellen. Maar er liepen nog vrij regelmatig speciale treinen voor bijvoorbeeld jaarmarkten, schoolreizen, evenementen enz. en daarvoor kon nooit het regulier gebruikte materieel worden gebruikt. Hiervoor werd het reserve materieel gebruikt dat vaak jarenlang hiervoor werd bestemd.
Zo kwamen bijvoorbeeld de oude A-rijtuigen zelfs als B-rijtuig na 1890 niet meer in de vaste omlopen voor. Toch zijn de laatste pas tussen 1918 en 1921 afgevoerd. Ze zijn daarmee ruim 30 jaar alleen voor extra treinen en versterking ingezet. Ook de kortgekoppelde B3 rijtuigen bleven vanaf ombouw (1884) tot ca. 1910 hiervoor in gebruik.
In zo'n speciale trein kon vrijwel elk soort materieel gecombineerd worden. Met name voor jaarmarkten waren zitplaatsen tweede- en derde klasse van belang en slechts beperkt 1e klasse.
Van het model als het A-rijtuig liepen er na 1890 nog een aantal als AB rijtuig (AB 88-92) en een paar als B rijtuig. Hiervan deden B49 en B47 nog tot na 1917 dienst maar alleen B49 had tot afvoer de wat vereenvoudigde diligence beplating zoals de AB rijtuigen.
Samen met de overige rijtuigen uit deze set en eventueel een extra C5 rijtuig ontstaat een trein met een reële zitplaatsverhouding. Langer waren deze extra treinen meestal niet, 4 tot 6 rijtuigen en één of twee bagagewagens was het maximum.

Beschrijving rijtuigseries van de sets "Antieke HSM rijtuigen"

Nummerserie en informatie staat steeds onder iedere foto.

art. M-244 - HSM B 52-55(1883 - 1917)
Van de oudste HSM breedspoor 1e klasse rijtuigen uit 1847 werden de A 8, 12, 13 en 18 in 1883 tot 2e klasse B 52 - B 55 verbouwd waarbij de bakken werden vernieuwd. Tegelijk werd er gasverlichting aangebracht. Een jaar later werden ze per twee kortgekoppeld. In 1900 deden ze alle vier nog dienst, in 1913 kwamen ze niet meer in het HSM park voor.
Set HSM 02 bevat twee kortgekoppelde rijtuigen.
Deze rijtuigen zijn ook per twee stuks als set los leverbaar als art. M-244hsmk.

Postrijtuig, oud driebaks 2e klasse rijtuig HSM B 1, 4, 14 (1856)
Serie HSM P 401, 402, 404 (1880 - 1910)
De breedspoor rijtuigen B 1-18 met 3 coupés waren in 1866 op B 1, 4, 14 na alle verlengd tot 4 coupés. De resterende driebaks rijtuigen werden in 1878 en 1880 verbouwd tot postrijtuig. P 1 en P4 kregen toen een nieuw hoger tonnendak. Zo kreeg men meer binnenhoogte zonder de wanden te verhogen. Bij P 14 werd de wandbeplating in diligence model in 1883 vervangen door plaat met rechte lijsten. Tegelijk zijn alle 3 rijtuigen vernummerd naar P 401, 402 en P 414. In 1900 deed alleen rijtuig P402 met nieuwe wandbeplating en het lage oorspronkelijke dak nog dienst.
Set HSM 01 bevat het afgebeelde rijtuig echter als "standaard" 2e klasse rijtuig met plat dak en niet ingericht voor postvervoer.
Set HSM 02 bevat het afgebeelde postrijtuig met tonnendak.
Deze rijtuigen zijn NIET los verkrijgbaar.

Kleurstelling: de postrijtuigen waren lange tijd geel maar rond 1860 werd dit groen. Rond 1880 werden met name 3e klasse rijtuigen omgebouwd tot postrijtuig, waarschijnlijk werden de postrijtuigen toen bruin. In 1900 waren ze altijd bruin.

HSM C 1-46 (1861-1899, ex breedspoor)
Deze rijtuigen waren nog in breedspoortijd gebouwd en kregen nieuwe onderstellen zonder wijzigingen aan de bak. Ze waren modern van bouw met per coupé een eigen paar deuren en een buitenbekleding van ijzeren paneelplaat. Ook de hoogte was een stuk groter als bij de oude "waggons". Ze kregen alle normaalspoor onderstellen maar later nooit genormaliseerde balanzen en ook geen remwerk. In 1882 werd een gaslamp in het midden van het rijtuig aangebracht. Vanaf 1884-1886 werd bijna de hele serie kortgekoppeld. In 1899 waren de laatste afgevoerd.
Set HSM 01 bevat twee kortgekoppelde rijtuigen.
Deze rijtuigen zijn NIET los verkrijgbaar.

>

HSM C 47-66 (1864-1927)
Deze rijtuigen waren een coupé langer en zijn op normaalspoor onderstellen geleverd. Rond 1883 werd gasverlichting en in de deuren zakramen aangebracht. De meeste zijn rond 1915-1920 afgevoerd. Twee haalde NS nog: NS C 2441, 2442 (ex HSM C 49, 54).
Set HSM 02 bevat het afgebeelde rijtuig.

HSM C 67-78 (1865-1927), zie linkerzijde van de tekening hierboven
De wanden waren 15cm hoger en aan de onderzijde gebogen. Twee haalde nog kort de NS periode. Deze kleine deelserie is echter niet leverbaar.

HSM C 79-125 (1866-1930), na 1924 NS C 2445-2474
Bij deze serie werden de zijwanden bekleed met houten schroten. De maatvoering was verder geheel gelijk. Hiervan hadden C 91-105 een open rembok die in 1884 werd afgenomen toen ze Westinghouse remwerk kregen (rechter helft tekening hierboven). C 123 en 124 hadden tot 1884 een postcompartiment in het midden. Bij NS werden ze C 2445-2474.
Set HSM 01 bevat het afgebeelde rijtuig met planken en remstoel.
Dit rijtuig is in zowel NS als HSM uitvoering los leverbaar als artikel M-246 (Beperkte beschikbaarheid, houd rekening met langere levertijd!)

HSM B 1-26 (1856-1868), HSM BC 5, 8, 9 (1878), HSM C 216 (1883-1927):
Deze van oorsprong driebaks breedspoor rijtuigen werden op drie na (B1, 4, 14) alle rond 1866 bij ombouw naar normaalspoor met een bak verlengd. Bij 8 rijtuigen was de aangebouwde coupe in het midden voorzien van een dwarsschot. Van deze gedeelde coupe was het grootste gedeelte ingericht voor postvervoer, het kleine deel kreeg  totaal 4 zitplaatsen en werd gebruikt als dienstcompartiment voor het vervoer van eigen personeel. In 1872 verviel de postafdeling en konden hier 6 personen zitten. Later verviel ook het tussenschot voor de dienstafdeling.
Rijtuig B19 werd bij verlenging in 1865 als proef voorzien van houten buitenwand betimmering. Blijkbaar beviel dit want de nieuw gebouwde B21 enz. kregen dit ook.
In 1878 werden drie stuks verbouwd tot BC rijtuigen 5, 8, 9 en daarna in 2 kleuren geschilderd (bruin en groen).

Door ongevallen raakte de B13 (1866) en B15 (1868) verbrijzeld maar werden herbouwd. Beide werden daarbij 13cm hoger opgebouwd (als B21-28) maar behielden mogelijk de paneelplaten met dilligence model zoals op de afgebeelde tekening.

In 1883 werd de hele bovenstaande serie verbouwd als hieronder afgebeeld.. Een deel werd geheel 3e klasse rijtuig, diverse andere werden een postrijtuig.
Daarvan behield alleen de C 216 behield de "diligence" beplating uit haar 2e klasse periode nog tot ca 1910. Dit rijtuig kreeg later nog nummer NS C 2016.

In set HSM-01 zit een rijtuig in deze oorspronkelijke uitvoering. Het is niet los verkrijgbaar.

HSM C 211-227, P 406-408, 410 (1883), later NS C 2017-2020 (1924-1930)
In 1883 werden de 2e klasse rijtuigen B1-26 verbouwd tot 3e klasse C 211-227 of postrijtuig. Zie tabel onderaan. De bak werd 13cm verhoogd onderaan de wand. Bij een aantal is de bak ook aan de bovenzijde nog eens 20cm verhoogd. Bij ombouw werd de oude gietijzeren "diligence"wandbekleding vervangen door eenvoudige staalplaat of door verticale planken.
Als laatste postrijtuig werd P 414 in 1921 afgevoerd en verbouwd tot dienstwagen seinwezen NS 177001. Rond 1955 is de bak van het onderstel afgenomen nadat de wagen al enkele jaren als terreinwagen was opgesteld. Enkele jaren later is ook de bak gesloopt.

Van de 3e klasse rijtuigen kwamen er nog diverse bij NS waarbij de laatste in 1930 werd afgevoerd. Zie verder naar beneden voor de handleiding en meer informatie.

Door verbouwingen week de wandhoogte onderling af. Er waren uiteindelijk drie varianten:
1,77m inwendig:
HSM C 214, 215, 219 (zijn niet verhoogd, 1,77m wandhoogte, niet in model verkrijgbaar)
1,90m inwendig:
HSM C 211-213, 216, 217 en 220 (213 had latjes betimmering, niet leverbaar), C 216 behield als enige de diligence beplating tot ca 1910 (alleen in set HSM-02 geleverd, niet los verkrijgbaar)
2,1m inwendig (voorbeeld van deze bouwset):
HSM C 218, 221-227 (later NS C 2017-2020) en HSM P 406-408, 410.
De postrijtuig versie is ook leverbaar (zie art. M-249post)

Tekening linker zijde: toestand A-rijtuigen van 1868 tot 1882 met afgeveerde bak. Na ca. 1882 werd deze vering verwijderd (als rechts getekend). In 1881 kregen ze gasverlichting.
Tekening rechter zijde: Toestand AB en A rijtuigen van 1888 tot afvoer.

als B57 en B58 (en B49) met nieuwe schenen, wandpanelen en een lange treeplank onder de deuren.

Deze serie werd als A-rijtuigen tussen 1858 en 1861 geleverd als driebaks breedspoor rijtuigen. Ze hadden geen "bolle koetsen" meer maar een vlakke zijwand die aan de onderzijde flauw naar binnen was gebogen. De paneelplaten was van gietijzer met sierlijke gebogen lijsten. Bij de spoorversmalling zijn ze verlengd tot vier bakken. Ook werden twee van de oudste A's uit 1847 verlengd, A4 en A16. Bij deze verlenging zijn die twee geheel opnieuw opgebouwd zodat meer van nieuwbouw gesproken kon worden.
De hele serie kreeg bijzondere normaalspoor onderstellen toen ze in 1868 weer in dienst werden gesteld. Daarbij was de bak verend op het onderstel was gemonteerd volgens het "Reifert" systeem voor een hoger comfort. In 1882 werden de bakken vastgezet op rubber schijven en vervielen de veren. De balansijzers werden genormaliseerd en de radstand vergroot van 4 naar 4,6m.
De in 1869 gebouwde rijtuigen AB 88-92 kregen een identiek onderstel maar al bij bouw een vereenvoudigde wandbeplating in diligence model. De bak was gelijk aan de HSM AB 57-87 (zie art. m-235) die een normaal onderstel kregen.

In 1882 werden als eerste A3 en A16 gedeklasseerd tot B35 en B36. In 1888 werden ze B58 en B58 waarbij de wandbeplating werd vereenvoudigd overeenkomstig de AB's 57-87.
In 1884 werden de overige A's verbouwd tot 2e klasse. A6 werd B49 en kreeg daarbij vereenvoudigde wandbeplating. A1 en A4 werden B44 en B45 met verkorte onderstellen en nieuwe bakken. Ze werden vrijwel identiek aan de verbouwde B-rijtuig art. M-246.

De rijtuigen A14, A15 en A20 werden in 1884 buiten dienst gesteld voor ombouw tot 2e klasse. Daarbij bleef het onderstel langer dan de bak maar werd de radstand wel wat vergroot. De bak zelf werd van vereenvoudigde rechte beplating voozien als de hiervoor genoemde B44 en B45.
Daarmee waren de laatste bakken met gietijzeren paneelplaat verdwenen. Rijtuig A16 deed als B 57 in 1917 als enige oud A-rijtuig nog met "dilligence" beplating dienst, samen met de vrijwel identieke vijf AB 88-92. Deze laatste zijn in 1917 tot 3e klasse verbouwd en genummerd C 556-560. Deze vijf deden bij NS nog dienst met de nummers C 2053-2057 tot begin jaren '30.
*Tegelijk met de ombouw van deze rijtuigen naar normaalspoor is op basis van de afgevoerde A6 (met twee halve en 2 hele coupe's) een bijna gelijk rijtuig opgebouwd dat weer nummer A6 kreeg. Enig verschil was de lengte, het was 24cm langer. In 1884 is het gedeklasseerd tot B49 en is de wandplating vereenvoudigd.

Nummering en ombouw in de normaalspoor periode:

Set HSM 01 bevat een rijtuig met oude diligence beplating en afgeveerd onderstel (tekening linker zijde)
Set HSM 02 bevat een rijtuig met vereenvoudigde diligence beplating en lang onderstel (tekening rechter zijde)
Dit rijtuig is beperkt los verkrijgbaar als art. m245hsmk of m245nsk, alle met beplating als rechts getekend.